این پژوهش با رویکرد تطبیقی، مفهوم «فرم» را به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های بنیادین زیبایی‌شناسی در دو افق نظری کاملاً متمایز متافیزیک ارسطویی-مسیحی توماس آکویناس و نقد ساختارگرایانه فرمالیست‌های روسی، بررسی و مقایسه می‌کند. در دستگاه آکویناس، «فرم» صورت جوهری و فعلیت‌بخشی است که ماده را از بالقوگی به کمال می‌رساند و در پیوندی استعلایی با حقیقت، خیر و زیبایی قرار دارد. سه ویژگی کمال، تناسب و وضوح، معیارهای عینی زیبایی محسوب می‌شوند و نقش غایتمند فرم را در تبیین ارزش زیبایی‌شناختی آشکار می‌سازند. در مقابل، فرمالیسم روسی، در آراء منتقدانی چون اشکلوفسکی و تینیانوف، فرم را ساختاری پویا و خودبسنده در اثر هنری می‌فهمد که ارزش آن از روابط درونی اجزاء و کارکردهایی چون آشنایی‌زدایی و تحول تاریخی ناشی می‌شود، بی‌آنکه به مرجعیت متافیزیکی یا محتوایی متکی باشد. تحلیل حاضر، با بهره‌گیری از روش کیفی و تحلیل اسنادیِ نظام‌مند متون اصلی و منابع ثانویه که داده‌ها در چارچوب پنج‌گانه تاتارکیویچ به‌صورت مفهومی در معانی تاریخی «فرم» مقایسه می‌گردد، نشان می‌دهد که رویکرد آکویناس بیشترین انطباق را با معنای چهارم (صورت جوهری و ذات معقول) و بخشی از معنای اول (نظم و تناسب اجزاء) دارد، درحالی‌که فرمالیسم روسی عمدتاً با معنای اول و دوم (ساختار درونی و شکل محسوس) هم‌خوان است. این تمایز نه‌تنها تفاوت‌های مبنایی در پیش‌فرض‌های هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی دو نگرش را، از جمله ایستایی و غایتمندی فرم نزد آکویناس در برابر پویایی و تاریخمندی آن در فرمالیسم آشکار می‌کند، بلکه نشان می‌دهد که با وجود ناهم‌سنخی مفهومی، هر دو بر محوریت «فرم» به‌عنوان شرط لازم ارزش زیبایی‌شناختی تأکید دارند.
Kianian M, Hamidi Parsa M. Comparative Study of the Concept of Form in the Aesthetics of Thomas Aquinas and Russian Formalists. کیمیای هنر 2025; 14 (55) :59-77 URL: http://kimiahonar.ir/article-1-2422-fa.html
کیانیان مجید، حمیدی پارسا مهدی. مطالعهٔ تطبیقی مفهوم فرم در زیبایی‌شناسی توماس آکویناس و فرمالیست‌های روس. کیمیای هنر. 1404; 14 (55) :59-77
