مساجد سنتی در معماری اسلامی به گونه­ای طراحی شده­اند که به واسطه‌ی ویژگی سیالیت خود، مرحله به مرحله ناظر را دعوت به تجربه‌ی حرکت از درجات پایین تا به درجات عالی‌تر می‌نماید. بطوریکه مراتب تکاملی انسان در حکمت صدرایی، قابل انطباق با مراحل حرکت در معماری می‌باشد. هدف این مقاله شناسایی چگونگی اثربخشی حرکت در فضای معماری در به کمال رسیدن ناظر آن است. روش تحقیق منتخب از نوع تفسیری است که ارتباط محرکهای فضای سیال را با حرکت جوهری نفس آدمی در متن یک تجربه ادارکی ناظر ازفضا  بازگو می‌کند. یافته های تحقیق اشاره به این نکته دارد که موفقیت یک اثر معماری زمانی است که فضا حالت خنثی نداشته و ناظر خود را متأثر سازد. چنین فضایی که ناظر را ترغیب به حرکت کرده و عنان چشم، پا و ذهن مخاطب را از دستش خارج کرده و در مسجد کبود تبریز این امر به خوبی قابل مشاهده است.