فیلم‌های سینمای رایج و رسمی، واقعیت فریبنده‌ای را خلق کرده و از طریق تکنیک‌های فنّی، و روایتی شیوه تولید معنا را از نظر پنهان می‌سازند؛ اما فرافیلم‌ها ـ که اغلب داستان فرایند فیلم‌سازی یا زندگی فیلم‌ساز را در جریان یکی از مراحل ساخت فیلم نشان می‌دهند ـبرخلاف آثار رایج سینما، به جای پنهان کردن ماهیت فیلمی خود به شیوه‌های گوناگون و با پرداختن به سختی‌ها، مشکلات و لذتهایفیلمسازی، تخیلی یا تصنعی بودن خود را برجسته می‌کنند. فرافیلم، وقتی همه خوابیم، نیز همچون بسیاری از آثار خودبازتاب، با نگاه انتقادی شیوه تولید معنا در سینما را نشان می‌دهد. در این اثر، تفاوت دیدگاه دو طیف تهیه‌کننده ـ سرمایه‌گذار و کارگردان سبب ارائه دو رویکرد متفاوت نسبت به سینما شده است. در این پژوهش نسبت کنشگری این دو طیف به‌مثابه «خود» با سینما، عوامل سینما و مخاطب در قالب «دیگری» براساس روش تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف بررسی می‌شود تا به نظم گفتمانی حاکم بر اثر در نسبت با دیگری دست یافت. بدین منظور، به ماجرا، شخصیت‌های فیلم و تعامل آن‌ها با هم و نقش کارکردها و تمهیدات خودبازتابی در ماجرا توجه شده است. نتیجه تحقیق حاکی از آن است که عوامل سینما از جانب کنشگران طیف اول با راهکارهای ابژه‌سازی، قدرت‌زدایی و فاصله‌گذاری بازنمایی می‌شوند؛ این طیف به سینما به‌مثابه کالا نگاه کرده و در تلاش برای قدرت‌زدایی از آن، به‌عنوان یک زبان هنری و انتقادی، است. آن‌ها مخاطب را چون مصرف‌کننده فرض کرده و جایگاه سوژگانی برای او قائل نیستند؛اما تلاش برای هم‌سخنی و احساس مسئولیت نسبت به عوامل سینما بر نگاه کارگردان حاکم بوده و سینما به‌مثابه هنر و خلاقیت دغدغه اصلی اوست. در رابطه با مخاطب نیز کارگردان موفقیت فیلم را وابسته به باورپذیر بودن آن می‌داند. حاصل آنکه دوگفتمانمتعارض«سوداگری» و «خلاقیت هنری»نظمگفتمانیایناثرراتشکیلمیدهند.در گفتمان سوداگری، نگاه به دیگری در تأیید و بازتولید گفتمان حاکم است، درحالی‌که گفتمان خلاقیت هنری در تلاش برای ساختاربندی جدیدی از نظم گفتمانی حاکم است.
Nasiri Hanis J, Shayganfar N. The Association between Cinema and Audience as “the other”, and the Order of Discourse in Bahram Beyzaei’s meta-film When We Are All Asleep. کیمیای هنر 2022; 11 (42) :101-114 URL: http://kimiahonar.ir/article-1-2084-fa.html
نصیری هانیس جلال، شایگان‌فر نادر. سینما و مخاطب به‌مثابهٔ دیگری و نظم گفتمانی فرافیلم وقتی همه خوابیم بهرام بیضایی. کیمیای هنر. 1401; 11 (42) :101-114
