|
مقایسه شیوه های بازنمایی «مادر و کودک» در نقاشی های دوره اول و دوم عصر قاجار
|
آمنه مافی تبار*   |
|
|
|
چکیده: (6 مشاهده) |
نقاشی قاجار معمولاً متناسب با ادوار پادشاهی به دو دوره تقسیم میشود: دورهٔ نخست با عنوان «پیکرنگاری درباری» با امارت فتحعلیشاه شناخته میشود و دورهٔ دوم با اصطلاح «نقاشی درباری» که تحت نفوذ ناصرالدینشاه شکل گرفته است. پیکرنگاری درباری، به لحاظ صوری، تصنعی است. درمقابل، نقاشی درباری به طبیعتگرایی نزدیکتر است. یکی از مضامین پرتکرار در نقاشیهای قاجار، «زنانگی» است که در وجهی از خود با حضور نوزاد یا کودک، صورت «مادرانه» میگیرد. هدف این مقاله، مقایسهٔ چگونگی بازنمایی موضوع مادر و کودک در نقاشیهای دورهٔ اول و دوم هنر قاجار است. پرسش آنکه در نقاشیهای دورهٔ اول و دوم قاجاری که «مادر و کودک» را به تصویر کشیدهاند، شیوهٔ بازنمایی زنان چگونه است؟ این پژوهش تاریخی به شیوهٔ توصیفی و تحلیلی، با رویکرد تطبیقی و تحلیل محتوای کیفی شانزده نقاشی، به بررسی تطورات بازنمایی مادر و کودک پرداخته است. نتیجه نشان میدهد: در نقاشیهای دورهٔ اول، نمایش موضوع مادر و کودک، مانند دیگر زنان دربار، نمایشی و فاقد کنش‌های طبیعی مادرانه است. گویی نوزاد یا کودک نوپا به‌مثابهٔ ابژه‌ای برای نمایش ثروت، زیبایی یا قدرت باروری زن عمل می‌کند. برخلاف آن، حضور زنان در نقاشیهای بزرگ دورهٔ دوم، تقریباً ناچیز است و ایشان بیشتر در قالب رقعهها ظهور پیدا کردهاند. در این نقاشیهای کوچک، نمود زنان به زیست اجتماعی طبقهٔ متوسط جامعه نزدیکتر است. از این منظر، رقعهها درمقابل نقاشیهای پیکرنگار دورهٔ نخست قرار میگیرد؛ ازسویی، برخلاف تأکید نقاشیهای دورهٔ اول بر فضای اندرونی، مادر و کودک در فضای بیرونی نمایش داده میشود؛ امری که به گذار بازنمایی زن از موجود آرمانی و محصور در اندرون، به سوژه‌ای فعال و برخوردار از هویت مادری در بستر جامعه خبر میدهد. این تحول در بازنمایی تصویری، بازتابی از دیگرگونی‌های اجتماعی در ایران دورهٔ قاجار است: گسترش شهرنشینی، شکل‌گیری طبقهٔ متوسط، افزایش ارتباط با غرب، تأسیس مدارس دخترانه، تغییر در نهاد خانواده و رشد مشارکت زنان در فضای عمومی. درواقع نقاشیهای دورهٔ دوم، نه‌فقط تغییر تکنیکی، بلکه بازتعریف نقش زن و مادر در بستر جامعهٔ در حال گذار را به تصویر می‌کشند. |
|
| واژه‌های کلیدی: پیکرنگاری درباری، نقاشی دوره دوم قاجار، فتحعلیشاه، ناصرالدینشاه، بازنمایی زنان، مادر و کودک |
|
|
متن کامل [PDF 1328 kb]
(4 دریافت)
|
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
تخصصي
دریافت: 1404/1/25 | پذیرش: 1404/5/12
|
|
|
|
|
|
|
| ارسال پیام به نویسنده مسئول |
|
|
|
| ارسال نظر درباره این مقاله |
|
|
|
