نشست «زیبایی شناسی خط کوفی» عصر روز سه شنبه 29 اردیبهشت با سخنرانی «والری گُنزالس» پژوهشگر تاریخ هنر و فرهنگ اسلامی دانشکده مطالعات اسلامی و عربی فرانسه در فرهنگستان هنر برگزار شد.

در ابتدای این نشست مجری مراسم با ذکر روزمه کوتاهی به معرفی سوابق پژوهشی و آموزشی خانم گونزالس پرداخت. سپس «والری گونزالس» سخنان خود را با ابراز خوشحالی و تشکر از دست اندرکاران برگزاری این برنامه آغاز کرد و ادامه داد:« مواجه من با خط کوفی از منظر زیبایی شناختی فلسفی ست که و تحلیل من بر آن است که خط کوفی خط هنر مقدسی ست و تصمیم دارم دلایل تقدس این خط ر ا بررسی کنم.»

وی ادامه دا:«بزرگترین و عظیم‌ترین شکل های هنری در اسلام خطاطی کوفی ست که از حروف بدون انحنا تشکیل شده ست اما به مرور کنار گذاشته شد و از قرن 12 به بعد خط نسخ که دارای انحنای بیشتری ست جای ان را گرفته است.»

وی با نمایش نمونه هایی از خطوط کوفی به ذکر این نکته پرداخت که خط کوفی به خاطر شاخصه هایی که داشته است برای تزیین متون حماسی به کار می رفته است و وقتی با این خط مواجه می‌شویم ناخودآگاه به گذشته فکر می‌کنیم و به یاد می‌آوریم که نخستین خطی که برای آن قوانین به وجود آمد و قاعدمند شد خط کوفی ست.»

این پژوهشگر ادامه داد:« خط کوفی همیشه ما را به منبع و مرجعی ارجاع می‌دهد و هنرمندان بسیار کمی هستند که بتوانند خط کوفی را به روش اصیل و درستش اجرا کنند، چون دوست دارند بیشتر به خطوطی که انحنای بیشتری دارند روی بیاورند و به همین دلیل خط کوفی هنر نادر و خاصی است و نوشتن آن مهارت خاصی می‌خواهد. امروزه نیز افرادی هستند که به نوشتن این خط مشغول اند و جنبه مقدس آن را حفظ کرده اند»

دکتر گونزالس به جنبه متافیزیک خط کوفی و هنر نوشتار در اسلام اشاره کرد و افزود:«در ابتدای تاریخ اسلام کلام خداوند یا قرآن با استفاده از خط کوفی بر کاغذ نگاشته می‌شد و خوشنویسی کوفی شکل اولیه و اصیل بیان تصویری است که این بیان تصویری تجسم‌گر و نشان دهنده آن کلمه محوری و متافیزیک در جهان اسلام است. فرهنگ کلمه محوری فرهنگی ست که بر کلمه، بیان و گفتن بنا شده ست. این یک تعریف انتزاعی از کلمه ست ولی اگر در کتب ادبی و اسلامی بگردید می‌توانید تجلی و تعریف دقیق و علمی کلمه محوری را پیدا کنید.»

این پژوهشکر با ذکر شعری از شاعری که دارای عقبه صوفیانه است این شعر را تجلی کلمه محوری دانست و ادامه داد:«در اسلام خداوند یک انتزاع به چنگ نیامدنی ست و از طریق کلام و پیامش که به مخلوقات می‌گوید با آنها ارتباط برقرار می‌کند و به همین دلیل من این شعر را نمونه ای از کلمه محوری می‌دانم.»

وی افزود:«حال سوالی که به ذهن می‌رسد این است که نقش کلمه محوری در اسلام چیست؟ وحی الهی نخستین بار به شکل یک فرم زبان شناختی غیرمادی در یک زبان مشخص که همان زبان عربی ست انتقال داده شد و این منجر به شکل‌گیری انچه که هنر بیانی زبانی اسلام و بیان زبان شناختی هنر در اسلام است شد. وحی الهی که به صورت شنیداری منتقل می‌شده است، در قالب نوشتار جنبه مادی و دیداری پیدا کرده است و این فرایند پدیدار شناختی منجر به آن شد که خوشنویسی خط کوفی نخستین نمونه ی راهبرد هنری در تاریخ هنر اسلامی محسوب ‌شود و این باعث می شود عمل نوشتن از صرف نوشتن استعلا پیدا کرده و تبدیل به یک عمل زیبایی شناختی شود. همان طور که می‌دانیم خط کوفی نخستین شیوه خطاطی کانونی و جاافتاده بود که در آن زیبایی نویسی مد نظر بود با این هندسه هماهنگ و نظام مندی که خط کوفی دارد قرآن را در قالب مادی و فیزیکال آبجکت می‌آورد و به این ترتیب است که به قرآن یک توان زیبایی شناختی هدفمند می‌بخشد. این قدرت زیبایی‌شناختی به ببینده فرصت می‌دهد پیام الهی را در یک دانش بصری ملاحظه کند و این وضعیت روح و ذهن شخص را برای فرایند ادراکی آماده می‌کند و به ناظر یک تجربه دریافتی می‌بخشد که اثری که به دست یک انسان خلق شده است و دارای موجودیت زیبایی ‌شناختی از متعالی‌ترین نوعش است. این تجربه زیبایی شناختی باعث می شود دریافت پیام خداوند که در این خطوط نهفته است بهینه‌تر شود. این فرایند معادل با صوت خوندن قرآن است که آن هم فرم دیگری از ارایه زیبایی شناختی قرآن است. برای آن که این وضعیت استعلادهندگی تکمیل شود و به بهترین شکل اجرا شود، به هنر خوشنویسی کوفی یک نوع معنای ذهنی به صورت عام داده می‌شود و مهم نیست که این خط کوفی کجا به کار می‌رود و هر همه سطر ها و جاهایی که به کار می‌رود خط کوفی این حس تقدس را به ما القا می‌کند.

گفتنی است این برنامه با مشارکت معاونت پژوهشی فرهنگستان هنر و پژوهشکده هنر برگزار گردید.