کارگاه تخصصی «موزه و کارکردهای اجتماعی» در پژوهشکده هنر برگزار شد

پژوهشکده هنر در ادامه نشست‌های تخصصی- پژوهشی خود عصر روز دوشنبه 9 آذرماه کارگاه یک روزه «موزه و کارکردهای اجتماعی» را با حضور علاقه‌مندان برگزار کرد. در این نشست، میثم رضایی تاریخچه موزه از منظر کارکردهای جمعی آن را بررسی کرد و لیلا حقیقت‌جو از کارکردهای مختلف موزه در دنیای امروز سخن گفت.

    اولین سخنران این کارگاه، میثم رضایی مدرس، پژوهشگر هنری و موزه‌دار کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی بود که مبحث خود را با تعریف از موزه آغاز کرد: موزه‌ها مؤسساتی هستند در خدمت جامعه و این در دسترس همگان بودن یا ماهیت قابل دسترس عموم بودن در موزه‌هاست که باعث پیدایی و شکل‌گیری آنها شده و مفهوم امروزین و فراگیر موزه را بوجود آورده که همان دسترسی همگانی به آثار، اشیاء و مجموعه‌هاست. اما به لحاظ تاریخی نیز نخستین موزه‌ها همواره با کارکرد اجتماعی ملازم بوده و در خدمت رشد و پیشرفت دانش و تمدن بشری بوده‌اند. وی آنگاه به ارائه یک تقسیم‌بندی تاریخی و ادواری از موزه‌ها پرداخت و از سیر تحول مفهوم و کارکرد موزه از دوران باستان، دوران رنسانس و موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی و اشرافی، دوران جدید و شکل‌گیری موزه‌های عمومی و سرانجام شکل امروزین موزه‌ها شامل موزه‌های محلی، موزه‌های زیست‌بوم (اکو موزه‌ها)، موزه‌های ملی و موزه‌های فراملی سخن گفت.

     این کارشناس امور موزه در ادامه با نمایش نمودار انواع موزه‌ها (به لحاظ کارکرد) و اسلاید موزه‌های منطقه‌ای و محلی شناخته شده و شاخص در جهان محور دیگر سخن را به شکل بیان در موزه‌ها (به لحاظ مستندنگاری و واقع‌نمایی یا نمایشی بودن) اختصاص داد و نقش اجتماعی موزه‌ها را در این محورها توضیح داد: 1- مقدس بودن موزه‌ها برای جامعه، 2- کارکرد کمک آموزشی موزه‌ها، 3- جهانی بودن دامنه فعالیت موزه‌ها، 4- کارکرد سیاسی فعالیت موزه‌ها، 5- کارکرد نگهداری، حفظ، نمایش و تفسیر گنجینه‌های جوامع بشری. رضایی در ادامه از نقش و تأثیرات اجتماعی موزه‌ها گفت و آنها را در 3 لایه و طبقه اجتماعی: افراد، خانواده و گروه‌های اجتماعی تحلیل کرد. وی در پایان گفتار خود تأثیر موزه ها را بر لایه اجتماعی اول (افراد): تأثیرگذاری در درک انسان‌ها از خود، کمک به بهبود سلامت جسم و روح و ایجاد تعادل و آرامش فردی، الهام بخش بودن و برانگیختن روح خلاق افراد جامعه، تقویت توانایی‌ها و کسب مهارت‌های فردی، درک از هویت فردی و ارتباط تعالی‌بخش و معنوی در بعد خانواده: تحکیم بنیان خانواده و شناخت عمیق‌تر مفهوم خانواده و خانه، انسجام، تداوم و انعطاف‌پذیری خانواده و سرانجام در بخش گروه‏های اجتماعی نقش موزه‌ها را: تأثیر در ایجاد، انسجام، همبستگی و پیوند گروه‌ها، منبع الهام‌بخشی و محل اجتماع و انگیزه دیدار و پیوند نزدیک‌تر این گروه‌ها عنوان کرد.

     سخنران دوم و پایانی این کارگاه تخصصی خانم لیلا حقیقت‌جو مدرس و صاحب‌نظر موزه‌داری مباحث خود را با عنوان: موزه و کارکردهای مختلف آن در دنیای امروز ایراد کرد. وی سخن خود را ابتدا با سه پرسش محوری آغاز نمود: موزه چیست؟ چرا به موزه می‌رویم؟ موزه اساساً چه کارکردهایی دارد؟ و پاسخ پرسش نخست را اینگونه داد: در تعریف جهانی از موزه نهادی معرفی شده که یک مکان دائمی دارد. غیرانتفاعی است و در خدمت توسعه اجتماعی است و سه هدف را نیز دنبال می کند: آموزش، لذت و پژوهش. وی در ادامه مباحثی از قبیل چرایی بازدید از موزه‌ها، وظایف، دریافت‌ها و دلایل بازدیدکنندگان و مخاطبان را مطرح کرد و کارکردهای عمده موزه را در شش بخش: 1-آموزش، 2- هنری، 3- تفریحی و تفننی، 4- فرهنگی، 5- سیاسی و 6- اجتماعی برشمرد.

    این صاحبنظر و فعال حوزه موزه‌داری کشور با نقل قول از رنه مارکوزه که: موزه‌ها در جهان کنونی در حال تبدیل شدن به دنیایی در حال تحول که برای پژوهشگران و محققان حتی از کلاس درس و کتاب‌های تخصصی نیز ضروری‌تر و دارای قابلیت علمی  وسیعتر هستند. کارکرد فرهنگی موزه را: ارتباط گذشته و حال، همگانی کردن فرهنگ و هنر، کارکرد هنری موزه را: شکل‌گیری جنبش‌های هنری با نمایش آثار و تبدیل شدن به مکانی برای تجمع و تبادل‌نظر هنرمندان، کارکرد سیاسی موزه را: نفی خشونت، تلطیف فضای سیاسی، آشنایی با مذهب‌ها و ملیت‌ها، تغییر در رویکرد دولت‌ها (نظیر نمایشگاه امپراطوری فراموش شده در بریتیش میوزیوم لندن یا موزه‌های صلح تهران و هیروشیما و موزه حقوق بشر در کانادا) کارکرد اجتماعی موزه را: تقویت هویت ملی، آشتی فرهنگی، شکل‌گیری اکوموزه‌ها یا موزه‌های فضای باز به عنوان نمایش زندگی سیال مردم، توسعه پایدار، تأثیر در اقتصاد بومی، احیای آئین‌ها و پوشش‌ها و آداب و رسوم رو به زوال یا فراموش شده و حفظ سنت‌های کهن در خانه- موزه‌های محلی و بومی عنوان کرد و درباره هر یک توضیحاتی ارائه نمود. حقیقت‌جو سخن خود را با بیان کارکردهای موزه‌های قلمرو یا سرزمین به پایان برد و محورهایی چون معماری، خاطرات، بزرگان قوم، طبیعت، ساکنان بومی، مناظر طبیعی و دارائی‏های فرهنگی را در آن تشریح کرد.

     این کارگاه با پرسش و پاسخ حاضران با دو کارشناسی و صاحبنظر موزه‌داری که عمدتاً حول محور کارکرد موزه‌ها در ایران و شرایط کنونی موزه‌ها در اثرگذاری‌های اجتماعی، ارتباط با مخاطب عام و همراستایی موزه‌ها با تحولات جمعی، تعامل دین و هنر در موزه‌های ایران و مقایسه آن با جهان، مشکلات حوزه موزه‌داری و دلایل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن، چالش‌های مهم در مسیر توسعه موزه‌ها و تحقق اهداف آن در کشورمان بود پایان یافت.

     گفتنی است کارگاه ها و نشست های تخصصی پژوهشکده هنر با دعوت از صاحبنظران، استادان و چهره های صاحب نام هنری کشورمان در حوزه های متنوع هنرپژوهی میزبان عموم علاقه مندان، دانشجویان و مخاطبان مباحث تخصصی و پژوهشی هنر ایران و جهان خواهد بود.