:: دوره 12، شماره 47 - ( تابستان 1402 ) ::
جلد 12 شماره 47 صفحات 91-77 برگشت به فهرست نسخه ها
تحلیل انتقادی جنبش سقاخانه براساس مفهوم صنعت فرهنگ در اندیشۀ آدورنو
سحر همایون‌نژاد ، نرگس ذاکرجعفری* ، خیزران اسماعیل‌زاده
چکیده:   (888 مشاهده)
از قرن بیستم به این سو و با رواج یافتن اندیشهٔ انتقادی در بررسی و نقد هنر، یکی از اصلیترین انتقادات به نظام ارزشگذاری آثار هنری، تعیین ارزش آنها بر مبنای میزان فروش و اعتبار هنرمند در بازار جهانی است. رسانههای مختلف هنری ازجمله موسیقی، سینما، نقاشی و غیره به کالایی قابلمصرف بدل شده و تحتتأثیر نظام سرمایهداری و تحولات سیاسی ـ اقتصادی کارکرد متفاوتی به خود گرفتهاند. از نخستین جلوههای پدیدهٔ کالاییشدن هنر در ایران، ظهور جنبش سقاخانه در دههٔ چهل شمسی است. تحقیق حاضر در صدد است رابطهٔ آثار تولیدشده را، ذیل جنبش سقاخانه و بازار هنر، واکاوی کند. این پژوهش با تکیه بر مفهوم صنعت فرهنگ در اندیشهٔ آدورنو در پی یافتن عواملی است که موجب شده برخی از آثار هنر سقاخانه بهجای ارزش هنری و فرهنگی، ارزش اقتصادی و مبادلهای پیدا کنند. در این راستا، آثار هنری سقاخانه براساس چهار مؤلفه از آرای آدورنو تحلیل شدهاند. طبق یافتههای تحقیق حاضر، از دستدادن «اصالت و خودآیینی»، عدم «خودانگیختگی و فردیت»، «تکرارپذیری و بازتولید»، و «مصرفکنندگی مخاطب» از جمله ویژگیهایی هستند که ارزش اقتصادی و مبادلهای برای آثار جنبش سقاخانه رقم زدهاند. یافتههای تحقیق نشان میدهد که هنرمندان سقاخانه با از دستدادن مهمترین شاخصههای هنر اصیل، همانند محصولات صنعت فرهنگ به ابزاری برای تبلیغات بدل شدند.  این تحقیق با رویکردی کیفی و روش توصیفی ـ تحلیلی است و شیوهٔ گردآوری اطلاعات بر اساس منابع مکتوب (کتابخانهای ـ آرشیوی) انجام شده است.
واژه‌های کلیدی: جنبش سقاخانه، صنعت فرهنگ، آدورنو، هنر انتقادی، نقاشی معاصر ایران
متن کامل [PDF 764 kb]   (388 دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: تخصصي
دریافت: 1401/12/27 | پذیرش: 1402/5/7
فهرست منابع
1. احمدی، بابک (1399). حقیقت و زیبایی. تهران: مرکز.
2. احمدی، بابک (1373). مدرنیته و اندیشهٔ انتقادی. تهران: مرکز.
3. اسماعیل‌زاده، خیزران (1394). سقاخانه در تصویر تاریخ. حرفه هنرمند (54)، 72-61 .
4. افسریان، ایمان (1384). در جست وجوی زبان نو. تهران: حرفهٔ هنرمند.
5. امامی،کریم (1393). گال...گال...گالری. تهران: نشر نیلوفر.
6. امامی،کریم (1400)، «هنر تناولی پاپ‌تر می‌شود». فصلنامه حرفه: هنرمند. ش 78.
7. الماسی‌زند، علی (1400). نسبت هنر و ایدئولوژی نزد والتر بنیامین. تهران: نقد فرهنگ.
8. آدورنو، تئودور (1396). علیه ایده‌آلیسم. ترجمه: مراد فرهادپور، تهران: هرمس.
9. آدورنو، تئودور؛ هورکهایمر، ماکس (1396). دیالکتیک روشنگری. ترجمه: مراد فرهادپور و امید مهرگان، تهران: هرمس.
10. باتامور، تامس (1375). مکتب فرانکفورت. ترجمه: حسینعلی نوذری، تهران: نشر نی.
11. بنیامین، والتر (1388). اثر هنری در عصر بازتولیدپذیری تکنیکی آن در زیبایی‌شناسی انتقادی: گزیده نوشته‌هایی در باب زیبایی‌شناسی از بنیامین، آدورنو، مارکوزه. ترجمه: امید مهرگان، (چاپ چهارم)، تهران: گام نو.
12. بهمنی‌پور، آزاده؛ افضل‌طوسی، عفت سادات (1395). پروپاگاندا در مکتب سقاخانه بر اساس نظریات پیر بوردیو. کیمیای هنر، 5 (19) : 71ـ 88.
13. پاکباز، رویین (1387). ایران و مدرنیته: گفتگوهای رامین جهانبگلو. ترجمه: حسین سامعی، تهران: نشر قطره.
14. پاکباز، رویین (1390)، نقاشی ایران: از دیرباز تا امروز. تهران: زرین و سیمین.
15. تاج‌الدینی، مرجان (1394). مدرنیسم ایرانی پرویز تناولی. حرفه هنرمند، (54).
16. تناولی، پرویز (1397). عوامل تأثیرگذار خارجی بر سقاخانه. پشت بام، (1)، 53-40.
17. جمادی، سیاوش (1390). ماهیت صنعت فرهنگ و رسانه‌های فنی از دیدگاه اندیشه و نظریه‌ انتقادی. مطالعات میان‌رشته‌ای در رسانه و فرهنگ، 1 (1)، 99-121.
18. دانشور، سیمین (1341). کتاب ماه. تهران: کیهان.
19. دل‌زنده، سیامک (1390). تکثیر کیچ، تکرار هیچ. حرفه هنرمند، (40)، 123 -128.
20. دل‌زنده، سیامک (1399). بررسی انتقادی تحولات تصویری هنر ایران. تهران: نظر.
21. رضایی، محمد (1399). مطالعه مکتب سقاخانه در تقابل سنت و مدرنیسم. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، مؤسسه آموزش عالی غیر دولتی طبری.
22. روشنی‌نژاد، بابک (1388). هنر و گفتمان اقلیت. تهران: سوره مهر.
23. ریشتر، گرهارد (1397). والتر بنیامین و تئودور آدرونو: متفکران بزرگ زیبایی‌شناسی. گردآوری و تدوین: الساندرو جُوانِلی، ترجمه: صالح نجفی، 174- 189، تهران: لگا.
24. زهتابچی، منا (1394). شارل یا حسین زنده‌رودی. حرفه هنرمند، (54)، 186ـ 191.
25. سیم، استوارت (1389). مارکسیسم و زیبایی‌شناسی. ترجمه: مشیت علایی، تهران: فرهنگستان هنر.
26. شش‌جوانی، حمیدرضا (1397). سقاخانه و اقتصاد هنر دولت بنیان. پشت بام، (1)، 135-132.
27. علی‌پور سعدانی، رضا؛ شیخ‌زاده، مرجان (1388). اشیاء جادویی در فرهنگ عامه ایران و تاثیر آن در نقاشی مکتب سقاخانه. باغ نظر، 6 (11).
28. فرهادپور، مراد (1388). پاره‌های فکر: هنر ادبیات. تهران: طرح نو.
29. کشاورز، گلناز؛ بایرام زاده، رضا (1399). جنبش سقاخانه در هنر معاصر ایران و ارتباط آن با رویکردهای هنری مدرن یا پست‌مدرن. پژوهش‌نامه گرافیک نقاشی، 122-133.
30. کشمیرشکن، حمید (1394الف). هنر معاصر ایران: ریشه‌ها، دیدگاه‌های نوین. تهران: نظر.
31. کشمیرشکن، حمید (1394ب). هنر معاصر ایران، ریشه‌ها و دیدگاه‌های نوین: گفتگو با دکتر حمید کشمیرشکن. فصلنامه نقد کتاب، (7)، 20-5.
32. کومارسینگ، ابهی (1383). هنر سیل‌زده، میراث در برابر جهانی‌سازی. ترجمه: فرهاد ساسانی، به کوشش فرهاد ساسانی، هنر و جهانی‌شدن، مرکز مطالعات تحقیقات هنری، 106-101.
33. گالووی، دیوید (1394). پرویز تناولی و امر خاص عام. ترجمه: ابوالفضل توکلی، حرفه هنرمند، (54)، 112- 118.
34. گرامی، پیمان؛ رضایی اقدم، علیرضا (1394). مکتب سقاخانه: آشتی رویایی تعارضات. حرفه هنرمند، (57)، 81-73.
35. گراو، ایزابل (1398). پرسش‌نامهٔ‌ مجله‌ اکتبر دربارهٔ‌ هنر معاصر. حرفه هنرمند، (73)، 78-76.
36. گروسی، عاطفه؛ کفشچیان‌مقدم، اصغر (1399). بازخوانی آثار نقاشان سقاخانه از منظر آشنازدایی شکلوفسکی (منتخب آثار اویسی، قندریز و تبریزی). پیکره، 9(22)، 72-59.
37. مدرسی، جواد (1395). نقدی بر نقاشی‌های پرویز تناولی در گالری شهریور. حرفه هنرمند، (60)، 179-177.
38. مریدی، محمدرضا (1398). هنر اجتماعی. تهران: آبان.
39. معتقدی، کیانوش (1397). پیشا سقاخانه. پشت بام، (1)، 53-40.
40. ملکی، توکا (1396). هنر نوگرای ایران. تهران: نظر.
41. نوذری، حسینعلی (1400). نظریه انتقادی مکتب فرانکفورت در علوم اجتماعی. تهران: آگه.
42. ویلسون، راس (1389). تئودور آدورنو. ترجمه: پویا ایمانی، تهران: مرکز.
43. Adorno, T. W; Rabinbach, A. G (1975). Culture industry reconsidered. New German Critique, (6), 12-19. [DOI:10.2307/487650]
44. Adorno, T. W (1974). Commitment. New Left Review, (87) 75.
45. Adorno, T. W; Hildenbrand, H; Lindenberg, A (1962). Philosophie de la nouvelle musique.
46. Diba, Kamran (1989). Iran. in Wigdan Ali, ed, Contemporary Art from Islamic world, London,
47. Hamilton, Andy (2009). Adorno and the autonomy of art. visi & G. Agostini Saavedra (eds.), Nostalgia for a Redeemed Future: Critical Theory, University of Delaware.
48. Hullot, Kentor, R. (1997). Aesthetic Theory. Minneapolis: University of Minnesota Prees.
49. Zakeri, S (2021). The Saqqa-khaneh Calligraphy-Painting Movement in Iran. Barcelona Investigation Arte Creation, 9 (3). ‌ [DOI:10.17583/brac.6373]



XML   English Abstract   Print



بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.
دوره 12، شماره 47 - ( تابستان 1402 ) برگشت به فهرست نسخه ها