:: دوره 10، شماره 40 - ( پائیز 1400 ) ::
جلد 10 شماره 40 صفحات 96-83 برگشت به فهرست نسخه ها
مراتب نمادهای کیمیاگری در تناظر با عرفان و هنر اسلامی
نجمه دستغیب* ، فاطمه کاتب
چکیده:   (2088 مشاهده)
کیمیاگری حکمتی کهن بوده که علاوه بر پیوند با علوم مختلف، با دین و عرفان نیز ارتباط داشته است. در اسلام بسیاری از اذکار و اعمال مرتبط با عرفان از کیمیا نشأت گرفته و عرفان نیز متقابلاً تأثیر زیادی بر روند گسترش کیمیا بین مسلمانان داشته است. کیمیاگری در ماهیت با عرفان اسلامی هماهنگ است؛ زیرا از سرچشمهای قدسی نشأت میگیرد. بُعد روحانی همواره ارجح بر ابعاد مادی و ملموس کیمیاگری و رکن اصلی آن محسوب میگردد که در صورت حذف، مقام کیمیا به جایگاهی پایینتر در بین انواع علوم غریبه نزول مییابد و دیگر کیمیا نخواهد بود. با توجه به اینکه عرفان در شاکله هنر اسلامی سهیم بوده، امکان تشابه و تناظر نمادهای کیمیاگری در هنر اسلامی وجود دارد؛ بنابراین شناخت نمادهای کیمیاگری و چگونگی تجلی آنها در هنر اسلامی حائز اهمیت است. اینکه نمادهای کیمیاگری چه ویژگیهایی دارند و چه تأثیری بر هنر اسلامی داشتهاند، سؤال این پژوهش و دستیابی به نحوه تجلی این نمادها در هنر اسلامی، هدف این پژوهش است. در این پژوهش که به شیوه توصیفی- تحلیلی و با تأکید بر رویکرد سنتگرایانه و کلیتگرا انجام گرفته، نمادهای کیمیاگری مرتبتبندی شده و با اصول هنر و عرفان اسلامی مقایسه شدهاند. درنهایت این نتیجه بهدست آمد که نمادهای کیمیاگری با مفاهیم عرفانی که شکلدهنده مهمترین ویژگیهای هنر اسلامی هستند، متناظر و هماهنگ هستند. قواعدی چون نگرش توحیدی، حرکت دایرهوار و حلزونی نقوش، اهمیت کمال بهعنوان هدف غایی، انعکاس عالم اکبر در عالم اصغر بهعنوان اصول مشترک میان هنر و عرفان اسلامی و کیمیاگری هستند. این نکته، با توجه به قدمت بیشتر کیمیا، تأثیر کیمیا را بر هنر اسلامی نشان میدهد.
واژه‌های کلیدی: نماد، کیمیاگری، عرفان اسلامی، هنر اسلامی، مراتب کیمیایی
متن کامل [PDF 442 kb]   (764 دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: تخصصي
دریافت: 1399/12/3 | پذیرش: 1400/4/8
فهرست منابع
1. قرآن‌کریم
2. اردلان، نادر؛ بختیار، لاله. (1380). حس وحدت. اصفهان: نشر خاک.
3. اردلان، نادر؛ بختیار، لاله. (1394)، حس وحدت، نقش سنت در معماری ایرانی، تهران، موسسه علم معمار رویال.
4. امیری، رضا. (1390)، «هرمس الهرامسه طرحی برای تطبیق دین، اسطوره و فلسفه»، تاریخ فلسفه، 4. 163 -186.
5. بلخاری‌قهی، حسن. (1394)، قدر: نظریه هنر و زیبایی در تمدن اسلامی، تهران، سوره مهر.
6. بورکهارت، تیتوس. (1388)، کیمیا: علم جهان، علم جان، ترجمه گلناز رعدی آذرخشی و پروین فرامرزی، تهران: انتشارات حکمت.
7. حسینی، مریم. (1393)، «ازدواج جادویی در هفت‌پیکر نظامی مقایسه تطبیقی قهرمانان اسطورهای ایران و یونان و کارکرد مشترک نجوم و کیمیاگری در روایت هفت‌پیکر»، جستارهای ادبی، 187. 21-38.
8. خائفی، عباس؛ هوشیارکلویر، بهاره. (1394)، «نمادهای اسطورهای در سایه نور عرفانی در هفت‌پیکر»، ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی،40. 165- 208.
9. دادور، ابوالقاسم؛ دالایی، آزاده. (1395)، مبانی نظری هنرهای سنتی (ایران در دوره اسلامی)، تهران، مرکب سفید.
10. رحیمیان، سعید. (1396)، «نقش مبانی نظری و اصول عملی عرفان در سیر و سلوک (اصول مشترک نظام‌های عرفان عملی و نقش مبانی عرفان نظری در سیر و سلوک)»، مطالعات معنوی، 24. 167-182.
11. رضایی، خسرو؛ الیاده، میرچا. (1370)، «گفتگو در تکاپوی مطلق»، کلک، 14 و 15. 211 -223.
12. سجودی، فرزان. (1396)، «نشانه‌شناسی فرایندی پیرس و دایره بسته سوسور، مفهوم نشانه نزد چارلز سندرز پیرس»، آزما، 125. 70-74.
13. سیاری، سعیده؛ فرامرز قرامکی، احد. (1389)، «مطالعات میان‌رشته‌ای: مبانی و رهیافت‌ها»، فلسفه و کلام اسلامی، 2. 59-82.
14. سلیگمن، کورت. (1377)، تاریخ جادوگری، ترجمه ایرج گلسرخی، تهران: نشر علم.
15. صرفی، محمدرضا؛ مصطفوی، علی. (1382)، «درآمدی بر نمادهای کیمیاگری». مطالعات ایرانی، 3. 53-74.
16. صفایی‌سنگری، علی؛ آلیانی، رقیه. (1397)، «نشانه‌شناسی نماد حیوانی شیر در غزلیات شمس»، پژوهشنامه عرفان، 19. 89-113.
17. قره‌گزلی، کامران. (1389)، «کیمیا: علم جهان، علم جان»، کتاب ماه دین، 154. 54-60.
18. قربانی، منیژه. (1387)، کیمیانامه، پژوهشی در گشایش راز کیمیا در ادب ایران‌زمین، تهران: کویر.
19. کاظمی، سامره؛ موسوی‌گیلانی، سید رضی. (1398)، «مطالعه تطبیقی نقوش هنراسلامی از دیدگاه سنت‌گرایی و تاریخی‌نگری بر اساس آرای کیت کریچلو و گلرو نجیب‌اوغلو»، مطالعات تطبیقی هنر، 17. 93-104.
20. کریچلو، کیت. (1390)، تحلیل مضامین جهان شناختی نقوش اسلامی، ترجمه سیدحسن آذکار، تهران: حکمت.
21. کلباسی‌اشتری، حسین؛ حسن‌پاشایی. (1396)، «جستارهای هانری کربن در عرفان اسلامی با تأکید بر نقش سنت هرمسی»، خردنامه صدرا، 87. 35-50.
22. محمدی عسکرآبادی، فاطمه؛ ملک ثابت، مهدی و جلالی‌پندری، یدالله. (1392)، «تجلیات الهی در نگاه تفسیری ابن‌عربی از سوره توحید و بازتاب آن در ادب عرفانی»، پژوهش‌های ادبی-قرآنی، 3. 101-132.
23. مدنی، آزاده. (1386)، «کیمیاگری، فلسفه و کلام»، کتاب نقد، 45. 289- 326.
24. مقدم‌حیدری، غلامحسین؛ کاووسی‌رحیم، علی. (1395)، «جایگاه تجربه و آزمون در منظومه کیمیایی حسن بن زاهد کرمانی»، تاریخ علم، 14(2). 201-219.
25. میرباقری‌فرد، سیدعلی‌اصغر. (1391)، «عرفان عملی و نظری یا سنت اول و دوم عرفانی؟»، پژوهش‌های ادب عرفانی،22. 65-88.
26. نصر، سیدحسین. (1395)، دین و نظام طبیعت، ترجمه محمدحسن فغفوری، تهران: حکمت.
27. نصیری محلاتی، احمد؛ حسینی شاهرودی، سیدمرتضی. (1395)، «نگرشی تطبیقی بر مفاهیم انسان کامل و کیمیا در حوزه عرفان با تکیه بر دیدگاه‌های عرفانی حکمت متعالیه و جابربن‌حیان»، حکمت صدرایی، 2. 155-168.
28. Alter, Joseph S. (2005). "Modern Medical Yoga: Struggling With a History of Magic". Asian Medicine,no 1, 119-146 [DOI:10.1163/157342105777996818]
29. Cavalli, Thom. (2008). "Alchemical spirituality". Alchemy journal, 9 (1): 29-34.
30. Eliade, Mircea. (1979). The Forge and the Crucible, The origins and structure of Alchemy. Translated from the French by Steohen Corrin. The university of Chicago and London, Chicago and London. [DOI:10.7208/chicago/9780226026541.001.0001]
31. Johnson, Obed, Simon. (2007). Astudy of Chinese alchemy. United State of America: Martino publishing.
32. Kalec, Steve. (2008). "Initiatic potentials of operative alchemical work". Alchemy journal, 9, no. 1: 12-17.
33. Kouhkan Reza. (2015). Pensee alchimiique de Tughrai universitaisres europeennes: Sarrebruck.
34. Lory, Pierre. Corbin, Hanry. (1986). L'Alchimie comme art hiératique. L'Herne, Paris.
35. Martin, Sean. (2006). Alchemy and Alchemists. Harpenden: Pocket Essentials.
36. Moran, Bruce, T. 2011. Alchemy and the history of science. Isis, 102: 300-304. [DOI:10.1086/660138]
37. Newman, William, R. (2006). "From Alchemy to Chemistry". The Cambridge history of science, no. 3: 497-517. [DOI:10.1017/CHOL9780521572446.022]
38. Needham, Jozeph. (2000). Science and civilization in china. Cambridge: Cambridge university press.
39. Osburn, Lynn. (2017). "Alchemy praxis aphorisms". Alchemy journal, 13, no. 1: 4-14.



XML   English Abstract   Print



بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.
دوره 10، شماره 40 - ( پائیز 1400 ) برگشت به فهرست نسخه ها